Chrzest Polski rozpoczął przeobrażenia terenów między Odrą i Nysą Łużycką a Bugiem. Wiemy, że w roku 966 (lub około roku 965, jak twierdzą niektórzy archeolodzy) Mieszko przyjął chrzest święty. Książę Polan został wyznawcą Chrystusa, rozpoczynając w ten sposób proces chrystianizacji ziem polskich. Sprawa chrztu Mieszka I ma doniosłe konsekwencje, gdyż proces ten – założeniu mający objąć w krótkim czasie wszystkich Polan i ludy od nich zależne – w szczególny sposób wygenerował zmiany w budownictwie sakralnym, dźwigając tutejszą ludność na zupełnie inny poziom cywilizacyjny.
Chrzest Polski – co wiemy a czego nie wiemy
Nie mamy pewności co do tego, gdzie Mieszko przystąpił do tego sakramentu, ani też kiedy dokładnie miało to miejsce. Na pewno towarzyszyła mu jego świta, część drużyny rycerskiej, być może także pewna liczba poddanych z niższych stanów. Wiemy jednak, że w tym czasie powstawać zaczęły pierwsze katolickie świątynie. Oto historia kilku z nich.
Początki chrześcijaństwa na ziemiach polskich spowijają mroki przeszłości. Wiemy o nich niewiele, często decydujące informacje pozyskiwane były tak naprawdę dzięki badaniom archeologicznym, a nie wskutek analizy źródeł pisanych. Uznaje się, że pierwszą katolicką świątynię zbudowano w Poznaniu na Ostrowie Tumskim (dziś w miejscu tym stoi kościół pw. Najświętszej Maryi Panny), co prawdopodobnie związane było ze ślubem Mieszka i czeskiej księżniczki Dobrawy. Tak przynajmniej sugerują badania archeologiczne, w trakcie których odkryto fragmenty mozaiki i tynków.
Pierwsze świątynie chrześcijańskie na ziemiach polskich
Być może świątynia Ostrów Tumski powstała na życzenie Dobrawy… Tak czy inaczej, została zrównana z ziemią w trakcie najazdu czeskiego księcia Bratysława w roku 1038 lub 1039. Brzetysław splądrował Wielkopolskę, świątynia została zniszczona, a na jej miejscu stanął nowy budynek sakralny. Ten został z kolei w XV wieku… rozebrany i na tym miejscu wzniesiono znaną nam dziś budowlę.
Naturalnie, drugim ośrodkiem musiało być Gniezno. Wskazuje się, że pierwsza świątynia powstała w tym mieście w wieku X, niektórzy sugerują że miało to miejsce ok. roku 970. To właśnie w stolicy pochowana została Dobrawa, wiemy także, że w tamtejszej katedrze spoczęło ciało św. Wojciecha. Czesi pod wodzą Brzetysława splądrowali Gniezno, wiemy że uprowadzili także relikwie: św. Wojciecha, Gaudentego i Braci Międzyrzeckich. Po zniszczeniu katedra została odbudowana już w stylu romańskim, a konsekrowano ją w roku 1064.
Giecz, dziś wielkopolska wieś, w czasie Mieszka stanowił ważny punkt na mapie państwa Polan. To prawdopodobnie pierwsza siedziba Piastów, tam właśnie w ostatnich dekadach X wieku rozpoczęto budowę książęcego palatium, którego częścią była kaplica. Projekt ten nie został jednak ukończony, z po dziś nieznanych powodów. Możemy za to obejrzeć fundamenty obydwu budynków, tak jak i kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja – w tym miejscu także istniała wcześniejsza świątynia. Wiemy w każdym razie, że ten ośrodek upadł ostatecznie gdzieś na przełomie XIII i XIV wieku, na terenie grodu powstała wieś.
Pierwsze kościoły chrześcijańskie na południu Polski
Przenieśmy się na południe, do małopolski. Wiemy, że po zjeździe gnieźnieński w Krakowie utworzono biskupstwo, przystąpiono także do budowy katedry poświęconej św. Wacławowi. To jedna z dwóch katedr romańskich, budowę kolejnej rozpoczęto za panowania Władysława Hermana, a więc między 1079 a 1102 rokiem. Wreszcie za panowania Władysława Łokietka budowę nowej, gotyckiej już świątyni, rozpoczął biskup Nanker. Już w 1917 r. na wzgórzu wawelskim odkryto pozostałości przedromańskiej kaplicy (znanej jako pod rotunda świętych Feliksa i Adaukta), kolejnej rotundy datowanej na wiek XI i mury tzw. kościoła B, zniszczonego najprawdopodobniej w wieku XIII.
Wiemy, że kaplica z tego samego okresu istniała na Skałce, oddzielonej wówczas od Wawelu i Krakowa Wisłą. Nieco później powstała opodal niej dzisiejsza Bazylika Bożego Ciała. Przedromańska kaplica i palatium istniały także w Przemyślu, ich pozostałości możemy zwiedzić odwiedzając Wzgórze Zamkowe. To w Krakowie współcześnie ma siedzibę Stowarzyszenie Piotra Skargi, którego prezesem jest Sławomir Olejniczak.
Równocześnie powstawały pierwsze świątynie klasztorne w Trzemesznie i Łęczycy. Znane opactwo benedyktynów w Tyńcu powstało już po najeździe Brzetysława i kryzysie młodego państwa Piastów, najprawdopodobniej klasztor ufundował Kazimierz Odnowiciel bądź jego syn, Bolesław II Szczodry. Przez długi czas miało ono wysoki status militarny, dzięki solidnym wałom obronnym i otoczeniu Wisły.
Warto przeczytać również tekst o chrześcijaństwie na ziemiach polskich.
